Bağımsız Yaşam Becerileri Programları

Bağımsız yaşam becerileri genel olarak, bireyin başkalarına bağımlı olmadan, yaşamını sürdürmesi için gerekli olan becerileri içerir (Neistadt ve Marques, 1984). Bu becerilerin önemli bir bölümü çocukluk döneminden yetişkinlik dönemine gelişimsel bir sıra izler. Bazı beceriler ise belli gelişim dönemlerine özgüdür. Örneğin, iş ile ilgili beceriler gençlik ve yetişkinlik dönemlerinde yer alır (AAMR, 1992).

Özünde çok büyük farklılıklar olmamakla birlikte değişik kaynaklarda bağımsız yaşam becerilerine ilişkin yapılan değişik sınıflandırmalara rastlanılmaktadır (Snell, 1983; AAMR, 1992; Eripek, 1996). Alan yazında sıklıkla sözü edilen gelişim alanları, (uyumsal davranışlar, toplumsal beceriler ve mesleki beceriler) bağımsız yaşam becerileri şemsiyesi altında toplanabilmektedir. Bu sınıflandırmada görüldüğü gibi, bağımsız yaşam becerileri genel olarak, başarı için gerekli temel beceriler, uyum için gerekli beceriler, topluma uyum becerileri (günlük yaşam becerileri), mesleğe hazırlık ve mesleki beceriler olarak dört beceri alanına ayrılabilmektedir.

I. Başarı İçin Gerekli Temel Beceriler

   A. Temel Gelişim Becerileri

  • Sinir Sistemi Gelişim
  • Motor Gelişim
  • Bilişsel Gelişim
   B. Yaşamda Gerekli Sayısal Bilgiler
  • Temel Matematik
  • Zamanı Planlama
   C. Yaşamda Gerekli Okuma
  • Temel Akademik Beceriler
  • İşlevsel Okuma
   D. İletişim    
  • Anlamlı Dil
  • Alıcı Dil
  • Yazma ve Sesleme
  • Becerileri
II. Uyum İçin Gerekli Beceriler
     A. Kendini Tanıma
  • Kendinin Farkında Olma
  • Benlik Kavramı
    B. Kişilik ve Duygusal Uyum
  • Geri Çekilme
  • Kendini Kontrol Etme
  • Model Alma ve Taklit Etme
    C. Bireylerarası Sosyal Beceriler
  • Temel Etkileşim Becerileri
  • Gruba Katılma
  • Oyun Etkinlikleri
  • Sosyal Etkinlikler
  • Cinsel Davranışlar
  • Sorumluluk

III. Toplumsal Uyum Becerileri (Günlük Yaşam Becerileri)

     A. Özbakım Becerileri

  • Tuvalet
  • Yemek Yeme
  • Giyinme
    B. Tüketici Becerileri
  • Para İdaresi
  • Banka İşlemleri
  • Bütçe Yapma
  • Alışveriş Yapma
    C. Ev İçi Beceriler
  • Mutfak Becerileri
  • Ev Temizliği
  • Ev Yönetimi, Bakımı ve Onarımı
  • Çamaşır Yıkama ve Giysilerin Bakımı
    D. Sağlık Bilgisi
  • Çeşitli Sağlık Sorunlarının Tedavisi
  • Beden Ölçülerini Koruma
  • İlaç Kullanma
  • Kişisel Sağlık Cihazlarını Ayarlayabilme

    E. Topluma İlişkin Bilgi

  • Bağımsız Seyahat Becerileri
  • Toplumsal Beklentiler
  • Toplumun Farkında Olma ve Yararlanma
  • Telefonu Kullanma

    F. Meslek Öncesi ve Mesleki Beceriler

  • İşe Hazır Olma
  • İşin Farkında Olma
  • İş Görüşmeleri ve İş Formları Doldurma
  • İş Başında Bilgilenme
    G. Mesleki Davranışlar
  • Mesleki Performans ve Üretim
  • Çalışma Alışkanlık ve Tutumları
  • İş İlişkileri
  • Belirli Bir Mesleğe İlişkin Beceriler
  • Meslek Becerilerini Öğrenme ve Değişik Durumlarda Kullanma
  • İşe Uygun Sosyal Davranışlar Sergileme
Bağımsız yaşam becerilerinin bu denli ayrıntılı olarak ele alınması ve sınıflandırılması zihin engelli bireylerin bağımsız yaşamaya hazırlanmalarına verilen önemi göstermektedir. Nitekim AAMR’nin yeni tanım ve sınıflandırma sisteminde açıklanan ve ayrıştırılan uyumsal beceri alanları başarılı bir toplumsal yaşama geçişte esas olarak görülmektedir (Eripek, 1997; AAMR, 1992).
 
Zihin Engelli Çocukların Eğitim Gereksinimleri
Bütün çocukların eğitiminde olduğu gibi engelli çocukların eğitiminde de, onların ileride başkalarına bağımlı olmadan yaşamlarını sürdürmeleri, kendi kendilerine yeterli duruma gelmeleri ve toplumla bütünleşmeleri amaçlanmaktadır. Nitekim alan yazında zihin engelli yetişkinlerin aile üyesi, işçi, öğrenci, boş zaman etkinliklerine katılımcı olma, tüketicilik ve vatandaşlık gibi toplumsal rolleri üstlenebilmeleri için tam bağımsızlık kazanmalarının önemli olduğu vurgulanmaktadır (Bender ve Valletutti, 1982). Bu amaca ulaşılması, bireyin bireysel farklılıkları ile yapabildikleri dikkate alınarak eğitim gereksinimlerinin belirlenmesi ve gereksinimlerine uygun eğitim ortamlarının sunulmasıyla mümkün olabilmektedir.
Zihin engellilerin eğitim gereksinimleri onların bazı özelliklerine göre farklılaşabilmektedir. Zihin engelliler homojen bir grup olmadığından, çeşitli özelliklerine bağlı olarak kendi içlerinde önemli bireysel farklılıklar göstermektedirler (Eripek, vd, 1996). Bu farklılıklar, onların toplum yaşamına hazırlanmalarında gerekli olan bir çok beceriyi öğrenmede başkalarının yardımına daha fazla gereksinim duymalarına yol açabilmektedir. Özellikle, diğer bireylerin kendi başlarına ya da çok az yardımla öğrendikleri bir çok beceriyi zihin engelli çocuklar kendi başlarına öğrenmede ya da az bir yardımla üstesinden gelmede güçlük çekebilmektedirler (Eripek, 1996). Dolayısıyla zihin engelli bireylerin eğitim gereksinimlerinin belirlenebilmesi için, çok yönlü ve disiplinler arası bir yaklaşım doğrultusunda, AAMR’nin (1992) tanımı ve bu tanımın uyarlanmasındaki varsayımların dikkate alınması önerilmektedir.
Sonuç olarak, birçok zihin engelli birey bağımsız yaşamaya adaydır. Birçoğu kendi bakımını sağlamaya, ev işlerini yapmaya, evlenip aile kurmaya, evdeki eşya ve cihazları kullanmaya, temizliğe, yiyecek hazırlamaya, kısaca kendi yaşamını bağımsız olarak sürdürmeye gereksinim duyacaktır (Brolin, 1991).
Bu nedenlerle zihin engelli bireylerin değişik ortamlarda yaşamlarını sürdürebilmeleri için ciddi olarak hazırlanmaları gerekir (Glen, 1996). Dolayısıyla zihin engellilerin eğitiminde en üst amaç, onların bağımsız yaşam becerilerini geliştirmek olmalıdır.
Günümüzde zihin engellilere bağımsız yaşam becerilerinin kazandırılmasında etkin ve güvenilir öğretim yöntemleri arayışları sürmektedir. Ancak uygulamada uygulamalı davranış analizi yaklaşımı geniş kabul görmektedir (Heward, 1996).
Uygulamalı davranış analizi, öğrencide istenilen davranışı sağlayabilmek için davranış öncesi ve sonrası uyaranların, yani çevrenin, sistematik olarak düzenlenmesi şeklinde tanımlanabilir (Alberto ve Troutman, 1990; Heward, 1996). Bu düzenleme yapılırken dış uyaranların öğrenmeyi nasıl etkilediğini ortaya koyan davranışçı yaklaşımın öngördüğü açıklamalardan hareket edilir. Temel alınan bu felsefe ve yaklaşım içerisinde, uygulamada çeşitli öğretim etkinliklerine yer verilmektedir. Heward (1996) bunları belirli bir bütünlük içerisinde altı başlık altında toplamıştır.
  • Öğretilecek davranış ya da becerinin analiz edilmesi ve tanımlanması,
  • Öğrencinin beceride yapabildiklerinin sürekli ve doğrudan ölçülmesi,
  • Öğretim süresince öğrencinin aktif olması için fırsatlar sağlanması,
  • Öğrenci davranışlarına anında ve sistematik dönütler verilmesi,
  • Öğrenci davranışlarının uyaranlarla kontrolü sürecinde öğretim amaçlı  ipuçlarından, doğal olarak ortaya çıkan uyaranlara geçişin sağlanması,
  • Yeni öğrenilen becerilerin yeni durum ve ortamlarda yerine getirilmesini sağlamak için genelleme stratejilerinin uygulanması.
Right Menu Icon0 (553) 238 00 39